۱۸ هزار مشترک آب اخطار دریافت کردند
اصفهان، نگین فیروزه‌ای ایران، همواره در تقاطع تاریخ و توسعه قرار داشته است. اما این بار، این تقاطع به یک نقطه بحرانی رسیده است: طرح عبور خط ۲ متروی اصفهان از مجاورت مسجد جامع عتیق، یکی از ارزشمندترین گنجینه‌های معماری جهان. این طرح، جدالی جدی را بر سر چگونگی تعامل توسعه مدرن و حفظ میراث کهن برانگیخته است. آیا اصفهان می‌تواند همگام با پیشرفت، حافظ هویت تاریخی خود باشد؟
هشدار یونسکو و چشم‌انداز یک جلسه سرنوشت‌ساز
به گزارش پایگاه خبری سپاهان خبر و به نقل از خبرگزاری ایرنا پس از هشدار رسمی یونسکو درباره پیامدهای احتمالی این پروژه عمرانی بر مسجد جامع عتیق، اکنون همه نگاه‌ها به جلسه سرنوشت‌ساز شورای تخصصی وزارت میراث فرهنگی دوخته شده است. این نشست، با حضور نمایندگان یونسکو و بر پایه نتایج مطالعات فنی دانشگاه علم و صنعت برگزار خواهد شد. در این جلسه، با مدل‌سازی علمی و مستدل، امکان یا عدم امکان عبور مترو از حریم مسجد جامع عتیق اصفهان تعیین خواهد شد.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان، اگر مشاور شرکت مترو نتواند با مدلسازی‌های علمی و مستند ثابت کند که لرزش‌های ناشی از عبور مترو، آسیبی به این اثر ثبت جهانی وارد نمی‌کند، وزارتخانه میراث فرهنگی مجوز عبور مترو در این مسیر را صادر نخواهد کرد. این اظهارات، نشان از عزم جدی متولیان میراث فرهنگی برای حفاظت از این گنجینه ارزشمند دارد.
مسجد جامع اصفهان: در تلاقی تاریخ و توسعه
مسجد جامع اصفهان، یادگاری ۱۲۰۰ ساله، تنها یک بنای تاریخی نیست، بلکه شاهد زنده تحولات معماری و هنری ایران در طول قرون متمادی است. گنبد تاج‌الملک، یکی از شاهکارهای معماری این مسجد، پیشتر دچار آسیب‌پذیری‌هایی نظیر رطوبت صعودی شده و برخی مصالح به کار رفته در بنا، از جمله خشت‌های قرون اولیه اسلامی، از همان ابتدا پخت و کیفیت لازم را نداشته‌اند. این آسیب‌پذیری‌ها، نگرانی‌ها را در مورد تأثیرات احتمالی عبور مترو بر این بنای تاریخی افزایش داده است.
به گفته مدیر فنی و مهندسی قطار شهری اصفهان، وضعیت فعلی مسجد عتیق اصفهان به صورت بالقوه نگران‌کننده است و در صورت اجرای پروژه قطار شهری از جوار این اثر تاریخی، باید به بنای آن رسیدگی شود. نگرانی اصلی، به دوران بهره‌برداری بازمی‌گردد که باید توسط کارشناسان بررسی شود.
گزینه‌های پیش‌رو: معمای مسیر مترو
گزینه اصلی عبور خط مترو، از زیرگذر میدان امام علی (ع) است؛ مسیری که در فاصله‌ای ۲۰ متری از بنای تاریخی مسجد جامع عتیق و در عمق ۲۵ متری زمین اجرا می‌شود. منتقدان اما تأکید دارند که این مسیر نه‌تنها در حریم درجه یک مسجد قرار دارد، بلکه نزدیکی بخش‌هایی از مسجد همچون مدرسه مظفریه به خط مترو، ممکن است خطر آسیب به این بنای تاریخی را افزایش دهد. گفته می‌شود در بخش شمال شرقی مسجد، جایی که مدرسه تاریخی «مظفریه» قرار دارد، فاصله با تونل مترو به حدود ۱۲ متر می‌رسد، در حالیکه بیشترین فاصله در بخش جنوب غربی مسجد، ۱۸۵ متر برآورد شده است.
در حال حاضر، سه مسیر جایگزین برای خط ۲ مترو پیشنهاد شده است که هیچ‌کدام به اندازه گزینه فعلی به مسجد جامع نزدیک نیستند. با این حال، به گفته کرم‌زاده، اگر شورای فنی وزارتخانه با مسیر فعلی مخالفت کند، باید مسیر با رعایت فاصله‌ای بیش از ۱۵۰ متر از مسجد جامع طراحی شود.
میراث فرهنگی: خط قرمز عبور مترو
مقامات میراث فرهنگی استان اصفهان تأکید کرده‌اند که هیچ توافق رسمی و کتبی با شرکت مترو برای عبور پروژه از این فاصله نزدیک وجود ندارد و آنچه در دوره‌های گذشته به عنوان موافقت مطرح شده، صرفاً شفاهی و مشروط به ارائه طرح نهایی بدون آسیب به بنا بوده است. نگرانی اصلی این است که در صورت عبور مترو از این حریم، ممکن است وضعیت مسجد دچار خدشه شود و حتی در معرض خطر خروج از فهرست یونسکو قرار گیرد.
عقیل عقیلی، باستان‌شناس دوران تاریخی از دانشگاه هنر اصفهان در خصوص حساسیت مسجد جامع عتیق نسبت به لرزش‌ها و آسیب‌های احتمالی عبور مترو می‌گوید: برخی گزارش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که برخی مصالح به کار رفته در ساختار مسجد از کیفیت کامل برخوردار نبوده‌اند و طی قرون گذشته نیز بارها تعمیر و بازسازی شده‌اند. برخی از این مصالح، مانند خشت‌های قرن دوم هجری به کار رفته در این بنا، در آسیب‌پذیرترین وضعیت ممکن قرار دارند و بدون تحلیل دقیق نمی‌توان ایمنی بنا را در برابر ارتعاشات عبور مترو تضمین کرد.
عقیلی با تأکید بر لزوم تحلیل دقیق مصالح به کار رفته در بنا، می‌افزاید : لازم است جزئی‌ترین مصالح به کار رفته در بنا از جمله خشت‌ها و آجرهایی که قدمت برخی از آن‌ها به بیش از هزار سال می‌رسد، از نظر مقاومت در برابر ارتعاش، به‌طور دقیق مورد تحلیل قرار گیرند. این مصالح باید در ضعیف‌ترین وضعیت ممکن، مبنای محاسبات فنی قرار گیرند تا مشخص شود ارتعاش ناشی از عبور روزانه قطار شهری چه تأثیری بر بنیان و ساختار بنا خواهد داشت.
این باستان‌شناس با هشدار نسبت به آزمون و خطا در این زمینه، تأکید می‌کند : اگر مسوولان پروژه به چنین بررسی‌هایی اتکا کرده و حاضر باشند سلامت مسجد جامع عتیق و سایر آثار اطراف آن را تا چند دهه آینده تضمین کنند، می‌توان درباره مسیر مترو گفت‌وگویی کارشناسی‌تر داشت اما در غیر این صورت، نباید با آزمون و خطا، میراثی چنین ارزشمند را در معرض خطر قرار داد.
این عضو عضو شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس)، با اشاره به تلاش‌های صورت گرفته برای ثبت جهانی این آثار، می‌گوید : سال‌ها تلاش علمی، پژوهشی، باستان‌شناسی و معماری صرف ثبت جهانی این آثار شده است. ثبت جهانی هر اثر، حاصل ده‌ها جلسه کارشناسی، ارزیابی یونسکو و فعالیت‌های دقیق علمی است. آیا می‌توان این تلاش‌ها را نادیده گرفت و اثری جهانی را در معرض خروج از فهرست آثار جهانی قرار داد؟
این متخصص میراث فرهنگی، با تأکید بر اهمیت رویکرد علمی در تصمیم‌گیری، اظهار می‌دارد : امروز باید با دقت، حساسیت و رویکرد علمی تصمیم گرفت. مسیر مترو می‌تواند چند صد متر جابجا شود اما اگر یک اثر بی‌همتای تاریخی دچار تخریب شود، قابل بازسازی و جبران نیست.
در کنار نگرانی‌های مربوط به حفظ آثار تاریخی، دیدگاه کارشناسان در حوزه‌های دیگر نیز حائز اهمیت است.
دکتر شهرام معینی، کارشناس حوزه مدیریت شهری و مدرن‌سازی شهری با اشاره به اهمیت توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی در اصفهان، می‌گوید: توسعه مترو، یک ضرورت برای کلان‌شهر اصفهان است. اما این توسعه، نباید به قیمت تخریب یا آسیب به میراث تاریخی شهر تمام شود. باید به دنبال راهکارهایی بود که هم نیازهای حمل و نقلی شهروندان را برآورده کند و هم از گنجینه‌های تاریخی شهر محافظت نماید.
دکتر رضا محمدی، کارشناس حوزه حمل و نقل درون‌شهری با تأکید بر لزوم بررسی دقیق اثرات عبور مترو بر بافت تاریخی، می‌گوید:
مطالعات نشان می‌دهد که لرزش‌های ناشی از عبور مترو می‌تواند در درازمدت، آسیب‌های جدی به بناهای تاریخی وارد کند. باید با استفاده از فناوری‌های نوین و روش‌های مهندسی پیشرفته، این لرزش‌ها را به حداقل رساند و از سازگاری پروژه با بافت تاریخی شهر اطمینان حاصل کرد.
آینده در دستان تصمیم‌گیران
اکنون، همه منتظرند تا شورای فنی وزارتخانه، با در نظر گرفتن داده‌های علمی دانشگاه علم و صنعت و نظر یونسکو، سرنوشت نهایی عبور مترو از بیخ گوش گنجینه تاریخی اصفهان را تعیین کند. آیا اصفهان می‌تواند الگویی برای تعامل سازنده بین توسعه و میراث باشد؟ آیا می‌توان پلی میان تاریخ و آینده بنا کرد؟ پاسخ این سوالات، در تصمیم پیش‌روی شورای تخصصی وزارت میراث فرهنگی نهفته است.
دیدگاهتان را بنویسید