پیروزی در جنگ‌های تحمیلی-ترکیبی با فتح فرهنگی خاکریزها
امر به معروف و نهی از منکر، از بنیادین‌ترین آموزه‌های اجتماعی اسلام است؛ فریضه‌ای که قرآن کریم آن را نه‌فقط وظیفه‌ای فردی، بلکه ستون استواری برای حیات جمعی معرفی کرده است. با این حال، در بستر ایران معاصر، این واجب فراموش‌شده گاه به‌دلیل قرائت‌های ناروا، سوء برداشت‌های تاریخی، یا اجرای نامتوازن، از جایگاه حقیقی خود فاصله گرفته است. اکنون زمان بازخوانی عالمانه، عادلانه و بومی‌شده این فریضه الهی فرارسیده است؛ نه‌فقط برای دفاع از یک آموزه دینی، بلکه برای ساختن جامعه‌ای آگاه، مشارکت‌جو و مسئول.
امر به معروف و نهی از منکر؛ مفهومی فراتر از تذکر خیابانی
به گزارش پایگاه خبری سپاهان خبر; واژه‌ی «معروف» در ادبیات قرآنی، فراتر از هنجارهای مقطعی یا قراردادهای اجتماعی است. معروف یعنی آنچه عقل، فطرت، و دین بر آن مهر تأیید می‌زنند؛ عدالت، صداقت، مسئولیت‌پذیری، شفافیت، پاسخ‌گویی، ادب، کارآمدی، و خدمت به خلق. به‌همین‌سان، «منکر» نیز محدود به مظاهر بیرونی گناه نیست؛ بلکه هرگونه فساد اداری، دروغ‌گویی سیاسی، تبعیض ساختاری، اختلاس، انحصارطلبی و سوء مدیریت نیز در زمره منکرات اجتماعی است.
از همین‌رو، فریضه امر به معروف و نهی از منکر، قبل از آن‌که در رفتارهای شخصی ظهور کند، باید در ساحت عمومی، ساختارهای حکمرانی، رسانه‌ها و نظام تصمیم‌گیری تجلی یابد. سکوت در برابر ناکارآمدی، فساد یا تبعیض، بی‌تفاوتی در برابر عقب‌ماندگی یا بی‌عدالتی، مصداق ترک این فریضه است؛ چه از سوی مردم، و چه مسئولان.
جایگاه این فریضه در جهان امروز؛ از عربستان تا غرب
بررسی تطبیقی نشان می‌دهد که بسیاری از کشورها، حتی اگر با ادبیات دینی ما آشنا نباشند، عملاً سازوکارهایی را به‌کار گرفته‌اند که در جوهره، بر همان فلسفه امر به معروف و نهی از منکر استوار است:
- عربستان سعودی: سال‌هاست نهاد «هیئت امر به معروف» دستخوش اصلاحات شده و اکنون بیشتر نقش ارشادی، فرهنگی و رسانه‌ای دارد تا ابزار پلیسی. دولت عربستان در سال‌های اخیر تلاش کرده است این فریضه را به شکل نرم و غیرتحمیلی اجرا کند.
- اندونزی و مالزی: با نگاهی بومی‌گرایانه، امر به معروف را در قالب «مشاوره اجتماعی»، «گفت‌وگوهای اخلاقی»، و «آموزش شهروندی» پیاده کرده‌اند و کمتر به دخالت‌های مستقیم و تقابلی متوسل می‌شوند.
- غرب (اروپا و آمریکای شمالی): اگرچه فاقد مفهومی دینی مشابه هستند، اما نهادهایی مانند سازمان‌های مردم‌نهاد، رسانه‌های مستقل، نهادهای ضد فساد، و انجمن‌های مدنی، دقیقاً نقش «آمر به معروف و ناهی از منکر» را ایفا می‌کنند. جامعه مدنی در این کشورها، با اتکا به ابزارهای قانونی، شفافیت اطلاعات، و قدرت افکار عمومی، منکرات ساختاری را کنترل می‌کند.
چرا در ایران، این فریضه با چالش مواجه شده است؟
چند عامل مهم، سبب شده‌اند که امر به معروف و نهی از منکر در ایران معاصر نتواند نقش تحول‌آفرین خود را ایفا کند:
- فردی‌سازی و تقلیل فریضه به حجاب و ظاهر افراد
در حالی‌که قرآن، این فریضه را امری اجتماعی، سیاسی، و ساختاری می‌داند، اجرای آن به‌گونه‌ای جهت‌دار صرفاً در حیطه‌ی رفتارهای فردی و بخصوص زنان متمرکز شده است.
- دولتی‌سازی و نهادینه‌سازی صوری
تشکیل نهادهای موازی مانند “ستاد احیای امر به معروف” با وجود کارکردهای بالقوه، بیشتر به صدور بخشنامه و برگزاری همایش‌ها محدود شده، بدون آن‌که نهادهای حکمرانی خود را در قبال معروف‌ها و منکرات پاسخ‌گو بدانند.
- عدم اعتماد عمومی و فقدان شفافیت
زمانی‌که مردم فساد گسترده، رانت، تبعیض یا ناکارآمدی را بدون برخورد قاطع مشاهده می‌کنند، اجرای فریضه دینی از سوی نهادهای رسمی را غیرقابل باور می‌دانند. جامعه نمی‌پذیرد که امر به معروف از پایین اجرا شود، اما از بالا نقض گردد.
چگونه این فریضه را در عصر حاضر اجرایی کنیم؟
برای آن‌که امر به معروف و نهی از منکر کارآمد، مقبول و تحول‌آفرین باشد، باید:
- بازتعریف مفهومی شود
این فریضه باید به‌مثابه ابزار نظارت اجتماعی، مشارکت عمومی و شفافیت ساختاری بازتعریف شود، نه صرفاً تذکر فردی و محدود به فروع.
- از انحصار نهادهای رسمی خارج شود
رسانه‌ها، سمن‌ها، دانشگاه‌ها و نخبگان باید به‌عنوان آمران بزرگ معروف در جامعه نقش‌آفرینی کنند.
- قانون‌مند و مصون از سلیقه‌ها شود
امر به معروف و نهی از منکر نباید به ابزاری برای تضعیف حقوق شهروندی تبدیل شود. باید در چهارچوب قانون، اخلاق، و کرامت انسانی اجرا گردد.
- نظام پاسخ‌گویی نهادینه شود
بزرگ‌ترین منکر در ذهن جامعه امروز، بی‌مسئولیتی و فرار از پاسخ‌گویی مسئولان است. شفاف‌سازی مالی، برخورد با فساد، و پاسخ‌گو بودن مدیران، بزرگ‌ترین معروف اجتماعی است.
جمع‌بندی: بصیرت اجتماعی، بیداری مدنی
در جهانی که رسانه‌ها، الگوریتم‌ها و جریان‌های قدرت پیوسته در حال تولید شبه‌واقعیت‌ها هستند، فریضه امر به معروف و نهی از منکر، به‌مثابه یک سازوکار بیداری اجتماعی، اهمیت دوچندان می‌یابد. این فریضه اگر با بصیرت، عدالت، و عقلانیت اجرا شود، نه‌تنها مانع انحطاط فرهنگی و اجتماعی خواهد بود، بلکه می‌تواند موتور تحول، امید، و پیشرفت باشد.
امر به معروف یعنی هر ایرانی، یک ناظر خردمند و مسئول؛
نهی از منکر یعنی هر مسئول، پاسخ‌گو در برابر وجدان عمومی.
بدون این دو، جامعه نه اسلامی است، نه عقلانی، نه انسانی
دیدگاهتان را بنویسید