لزوم مطالبهگری حوزه علمیه برای حفظ نهاد خانواده و مسجد
بی گمان اَرگ جهان نما یکی از پر حاشیه ترین پروژه های عمرانی اصفهان طی چند دهه اخیر بوده که غوغای آن از مرزهای داخلی فراتر رفت و کار به تخریب چند طبقه از ارگ به دستور یونسکو انجامید. اینکه، ارگ جهان نما از نظر جا نمایی و طراحی، تناسبی با مکانی که ساخته شد نداشت بحث دیگری است اما تنها نام آن، کتاب کهنسال تاریخ اصفهان را باز می کند و نام کاخی را به یاد می آورد که بیش از ۴۰۰ سال پیش در این نقطه قرار داشته. یعنی درست ابتدای چهارباغ عباسی از سمت دروازه دولت یا میدان امام حسین.
به گزارش پایگاه خبری سپاهان خبر;داستان به زمانی برمی گردد که اصفهان توسط شاه عباس به عنوان پایتخت انتخاب شد و قرار شد در سال ۱۰۰۶قمری در کنار مجموعه دولتخانه صفوی و میدان نقش جهان یک محور گردشگری بزرگ به نام چهارباغ بنا شود.
چهارباغ از سمت شمال، درست از دروازه ورودی دولتخانه که به نام دروازه دولت معروف بود آغاز می شد و در جنوب، در آنسوی رودخانه به باغ هزار جریب ختم می گردید. در ابتدا و انتهای چهارباغ دو بنای شاخص قرار داشت. یکی دروازه باشکوه باغ هزار جریب در جنوب و دیگری، کاخ جهان نما در شمال.
شاردن سفرنامه نویس دوره صفوی که کاخ را دیده نوشته:«…این عمارت سه طبقه است و در سمت عقب و طرف چپ در و منفذی ندارد زیرا این دو قسمت به طرف اندرون شاهی است و در دوطرف دیگر نیز بجای شیشه، پنجره‌هایی است که از داخل بیرون را می‌توان دید ولی از بیرون چیزی پیدا نیست، این پنجره‌ها را با گچ ساخته و به طرز مجلل و زیبایی نقاشی و طلاکاری کرده‌اند…». عکس های به جا مانده از کاخ جهان نما، توصیفات شاردن را تایید می کند. روبه روی این کاخ اولین و کوچکترین حوض از حوض های هفت گانه چهارباغ واقع شده بوده.
در طی پروژه پیاده راه سازی چهارباغ وقتی بخش هایی از جهان نما از زیر خاک بیرون آورده شد و بعنوان یک سایت باستان شناسی شهری دورتادورش را شیشه کشیدند، اولین حوض بازسازی شده را جلوی همین سایت ساختند تا تقریباً در مکان تاریخی خودش قرار بگیرد. گذشته از اینکه کاخ جهان نما به عنوان یک ورودی برای چهارباغ عمل می کرده اما ظاهراً تفرجگاه بانوان حرمسرای صفوی هم بوده. بانوانی که ترددشان در شهر بسیار مشکل بوده و به دلیل حرمت زیادشان، برای اینکه چشم نامحرم به آنها نیوفتد، باید مسیر حرکتشان را از قبل قُرُق می کردند. بنابراین عموماً این زنان در حریم حرم در یک قفس طلایی زندانی بودند.
کاخ جهان نما، حکم تنفس گاه آنها را داشت که می توانستند بدون اینکه دیده شوند از فراز آن، از زیبایی های چهارباغ لذت ببرند. در دوره قاجار، پیش از تخریب جهان نما، دفتر روزنامه فرهنگ که ظل السطان بانی چاپ آن بود در همین کاخ قرار داشت. در شماره ۳۱۹ این روزنامه مورخ شوال ۱۳۰۲ق گزارش انتقال دفتر روزنامه از مکان سابق به کاخ جهان نما منتشر شده:«چون محل دارالطباعه فرهنگ از حیثیت ضیق مکان سبب تعسر بود و این اوقات هم حجرات آن قدری خرابی پیدا کرده و از برای کُتّاب و عملجات باسمه چی(کارگران چاپخانه) مقام احتیاط بود، لهذا بر حسب امر(ظل سلطان) محل دارالطباعه را تغییر داده و ملزومات آنرا به عمارت جهان نما انتقال دادند.
عمارت مزبور قصر مرتفعی است سه مرتبه از بناهای بزرگ سلاطین صفویه «انارالله برهانهم» در جنب دروازه دولت در ابتدای خیابان چهارباغ قدیم اصفهان واقع است. اکنون یک هفته است که در قسمت تحتانی قصر مذکور به بعضی تعمیرات لازم اقدام و محل انطباع (چاپ) (روزنامه) فرهنگ شده و کمال صفا و شایستگی را پیدا کرده و کارکنان دارالطباعه به رفاهت و آسودگی در آنجا مشغول عملیات انطباع گردیده اند». بنابراین کاخ جهان نما دست کم تا سال ۱۳۰۲قمری هنوز پا برجا بوده است.
جابری انصاری معتقد است که کاخ جهان نما نیز مانند اکثر بناهای صفوی در میان موج خالصه فروشی ها یا واگذاری زمین های دولتی به اشخاص، از بین رفته. ظاهراً این کاخ قربانی بهانه گیری های خواهر ظل السطان شده. افتخار السلطنه یا بانوی عظمی، خواهر ظل السطان و دختر بزرگ ناصرالدین شاه که خودش بانی تخریب چندین بنای صفوی در اصفهان بود، با این بهانه که مردم از فراز جهان نما، محل اقامت او را در کاخ هشت بهشت تماشا می کنند دستور تخریبش را از ظل السلطان گرفته است.
روزنامه انجمن بلدیه که پس از انقلاب مشروطه در اصفهان چاپ می شد در تاریخ رمضان ۱۳۲۵قمری یعنی درست یک سال بعد از پیروزی انقلاب، مرثیه ای برای خاک نوشته:«قصرجهان نما را که واقعا در ارتفاع جهان نما بود، و در قیمت یک جهانی بها بود خراب کردند.
مفاسد آنرا تمیز نداده، مصالح آنرا به صد یک بها فروختند». اما دو سال بعد، در دوره استبداد صغیر، در جریان آزادسازی اصفهان از دست نیروهای دولتی، روزنامه ناقور مورخ چهار صفر از زد و خورد در مکان جهان نما صحبت کرده:«بعد از ظهر شنبه جناب…ضرغام السلطنه… و … فرزند گرامی ایشان با چند نفر از جوانان غیور ایل بختیاری که به عزم شرفیابی حضور مبارک آقای نجفی به جانب بازار می آمدند، قریب دروازه دولت سربازهایی که در عمارت جهان نما و کاروانسرای بدیع الملک و سردرچهلستون سنگر داشته با گلوله های ورندل از آقایان خوانین استقبال می نمایند».
آیا در جریان تخریب های ظل السطان، تنها بخشی از کاخ از بین رفته بوده به طوریکه تا سال ۱۳۲۷ق هنوز بنایی به نام جهان نما در اصفهان معروف بوده است؟ بهرحال، به دوره پهلوی اول که می رسیم دیگر نام و نشانی از این کاخ در اصفهان نیست و چهارباغ به صورت یک خیابان مدرن بازسازی می شود. بدین ترتیب به نظر می رسد معمای تخریب کاخ جهان نما و ساخته شدن ارگ جهان نما در محدوده آن همچنان حل نشده باقی بماند.
دیدگاهتان را بنویسید