چندنرخی بودن ارز؛ چالش اصلی صادرکنندگان
میدان نقش جهان برای هر ایرانی و حتی گردشگران غیر ایرانی یک تصویر زنده از پویایی فرهنگ و تمدن یک ملت هزاران ساله است. فراتر از این، این میدان عضوی از خانواده هر اصفهانی است. اصفهانی ها بخشی از خاطرات شیرین زندگی خود را در پیوند با این میدان تجربه کرده اند. وزنه سنگین جذابیت میدان معمولاً توجه به راه های دسترسی و ورودی به آنرا همیشه از ذهن عابرین پیاده دور می کند. یکی از این راه های دسترسی، گذر پشت مطبخ است. به گزارش سرویس میراث و گردشگری پایگاه خبری سپاهان خبر ژان شاردن سفرنامه نویس صفوی که حدود ۳۵۰ سال پیش میدان را از نزدیک دیده نوشته، ۱۲ راه دسترسی به میدان نقش جهان وجود دارد. بخشی از این راه ها مانند ورودی بازار قیصریه یا ورودی چهارسو مقصود برای تردد عموم مردم بوده ولی بعضی دیگر مخصوص تردد خاندان سلطنتی و اعضای دربار صفوی بوده نظیر گذر سعدی (ورودی حرمسرا) و همین گذر پشت مطبخ.
می دانیم که از ضلع غربی میدان نقش جهان تا چهارباغ و از خیابان سپه تا آمادگاه، دولتخانه صفوی به مثابه یک شهرک ممنوعه قرار داشته. این شهرک محل استقرار حرمسرا و دفترخانه های دولتی و کاخ های پرتعداد و انبارها و کارگاه های سلطنتی و مطبخ های دربار صفوی بوده است. نام مطبخ که اصفهانی های قدیم مَدبَق تلفظ می کردند، نشانگر وجود آشپزخانه های دربار صفوی در این نقطه است. شاردن از میزان مصرف یک روزه مطبخ صفوی نوشته:«…مقدار مصرف گوشت مطبخ پادشاه مشخص و معیّن است بدین شرح که برای غذای ظهر چهار بره و سی مرغ، و برای خوراک شب، نیمی از این مقدار طبخ می‌شود…». این آشپزخانه سلطنتی که دقیقاً در ضلع جنوبی گذر پشت مطبخ واقع بوده، دارای دو عمارت بزرگ بوده. عمارت هایی به شکل کاروانسراهای بازار با اتاق های متعدد:«…در آن‌جا دو کاروانسرای بزرگ است که مطبخ نامیده می‌شوند زیرا در یکی از آن دو، آشپزخانه‌های شاه مستقر است، و یکی از آن ها قصابخانه کاخ سلطنتی است. افزون بر این کشتارگاه نیز می‌باشد. پرندگانی که در آشپزخانه شاهی به کار می‌رود در آن‌جا نگهداری می‌کنند». امروزه از این کاروانسراها اثری باقی نمانده است. در انتهای دوره قاجار، در میان موج خالصه فروشی ها(واگذاری زمین های دولتی به اشخاص) بخش های متعدد دولتخانه صفوی از جمله پیکره مطبخ شاهی به نابودی کشیده شد. هرچند بعد از انتقال پایتخت از اصفهان به تهران در دوره قاجار، بعید است که این مطبخ دیگر فعالیتی می داشته است. در دوره صفوی پشت مطبخ فقط راه دسترسی به مطبخ های سلطنتی نبود بلکه یکی از گذرهای منتهی به حرمسرای صفوی(استانداری امروزی) نیز می شد و بنابراین دارای دروازه و استحکاماتی بود.
از میانه های گذر پشت مطبخ تا مکان امروزی خیابان استانداری، در ضلع جنوبی، کارگاه های سلطنتی واقع بود. کارگاه های پرتعدادی که ملزومات دربار صفوی را تولید می کردند. در این کارگاه ها، کارگرانی به صورت تمام وقت یا پاره وقت، نیازمندی های دولتخانه صفوی را در زمینه تجهیزات صنعتی و مایحتاج روزانه برطرف می کرده اند. به روایت شاردن تعداد این کارگاه ها نزدیک به ۳۲ عدد بوده و در هر کدام حدود ۱۵۰ کارگر مشغول به کار بوده اند:«…هنگامی که من در اصفهان اقامت داشتم عده کارگران نقاش کارخانه هفتاد و دو، و شمار خیاطان صد و هشتاد نفر بود. در روزگاران گذشته عده کارخانه ها بیشتر بوده و فعلا کارگاههای رنگرزی و ابریشم کاری تعطیل است…». انتهای گذر پشت مطبخ در دوره صفوی به دو مکان شاخص می رسید. یکی کاخ شاهزادگان نابینا و دیگری حمام خواجه ها. یکی از رسوم تلخ دربار صفوی کور کردن شاهزادگان کاندیدای پادشاهی توسط پادشاه تازه بر تخت نشسته بود.
به نوشته انگلبرت کمپفر که در دوره شاه سلیمان در اصفهان بوده، بخشی از حرمسرای صفوی به نام کاخ شاهزادگان نابینا ویژه نگهداری از این شاهزادگان ناکام بوده است. این مجموعه تقریباً در مکان امروزی بیمارستان خورشید واقع شده که راه دسترسی آن از سمت پشت مطبخ بوده است. اما در انتهای گذر پشت مطبخ یکی از زیباترین و شاهانه ترین حمام های اصفهان نیز قرار داشته است. حمام شاه یا حمام خواجه ها. این حمام ویژه استحمام خاندان سلطنتی و در بعضی روزها، مورد استفاده خواجگان و سایر اعضای دربار صفوی بوده است. با سقوط دولت صفوی این حمام نیز از کاربری افتاد و به فراموشی سپرده شد. در دوره ناصرالدین شاه محمد مهدی ارباب از عملیات کشف این سازه مهم تاریخی صحبت کرده:«حمام خواجه ها که از زمان صفویه مانده و مدت ها پنهان بود و اطراف آن را خاک گرفته و معلوم نبود و آن در محلی از محله دولت که مشهور به پشت مطبخ است واقع شده و جنب عمارت دولتی بود، سیف الدوله سلطان محمد میرزا(پسر فتحعلی شاه) به وقتی که عمارات در آنجاها بنا می نمود آنرا پیدا کرده و دیدند مثل زمانی است که از دست استاد کار برآمده و بی عیب و خلل مانده است آنرا به اندک خرجی می توان دایر نمود… به اعتقاد حقیر بهترین حمام های مذکوره از وضع و شکل و هیات ساخته شده بود. سنگ مرمربسیار در آن بکار رفته و دوام آن به چندین سال به زیر خاک خود استحکام آنرا می رساند.
تقریباً بیست سال قبل از این جهت عدم آبادی اطراف آن باز بایر گشت و طمع سنگ و آجر آنرا خراب نمودند». امتداد پشت مطبخ در قدیم با عبور از کنار باغ گلدسته و کوی شاهزادگان به مکان کنونی خیابان آمادگاه می پیوسته است. یعنی معبری که ویژه تردد اعضای دربار و حرمسرا به چهارباغ صفوی بوده است. امروزه از همه این تاسیسات و آثار دیدنی تنها یک نام پیوسته به میدان نقش جهان باقی مانده یعنی : پشت مطبخ.
دیدگاهتان را بنویسید