نجات در اقتصاد مهآلود
اصفهان، نگین تاریخی ایران که میزبان بیش از ۲۲ هزار اثر تاریخی و طبیعی است، این روزها با چالشی اساسی مواجه شده است؛ پدیده فرونشست زمین که تهدیدی جدی برای ابنیه تاریخی، زیرساخت‌های شهری و جمعیت ۲.۵ میلیونی این کلان‌شهر به شمار می‌رود. به گزارش پایگاه خبری سپاهان خبر ، معاون زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، رضا شهبازی، در گفت‌وگو با ایرنا، اظهار داشت که آخرین پایش‌های جامع خطرات زمین‌شناسی در اصفهان در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ انجام شده اما برای تکرار این پایش‌ها با فناوری‌های نوین، نیازمند مشارکت فعال و هماهنگ نهادهای مسئول همچون وزارت میراث فرهنگی و شهرداری‌ها هستیم.
اهمیت اثرات فرونشست زمین بر بناهای تاریخی اصفهان
شهبازی یادآور شد که مطالعات انجام شده ابعاد منطقه‌ای و پهنه‌ای دارند و سازمان زمین‌شناسی به دلیل وسعت وظایف ملی خود، توان پایش متمرکز سازه‌های فردی را به تنهایی ندارد. به همین دلیل، همکاری وزارت میراث فرهنگی و شهرداری‌ها که مسئول حفاظت از بناهای تاریخی و مدیریت شهری هستند، حیاتی و ضروری است. وی تاکید کرد که آثار تاریخی مهمی چون میدان نقش‌جهان زیر ذره‌بین پایش قرار دارند و داده‌های دقیق از میزان ریسک آنها از سال ۱۳۹۷ تاکنون در دسترس است.
چالش‌های مدیریت منابع آب و ارتباط آن با فرونشست زمین
بر اساس گزارش شهبازی، فرونشست اصفهان چالشی فراتر از محدوده محلی است و ارتباط مستقیمی با مدیریت منابع آب کشور دارد. وی گفت: «مساله اصلی محدودیت منابع آبی یا انتقال آب نیست بلکه اجرای برنامه‌های جامع مدیریت منابع موجود است که باید برای اصفهان و سایر استان‌ها تعریف و اصلاح شوند.» درباره تاثیر باز و بسته شدن جریان زاینده‌رود بر کاهش فرونشست، کارشناسان زمین‌شناسی نظرات متفاوتی دارند. برخی معتقدند قطع مداوم جریان آب می‌تواند به تشدید خشک‌شدن خاک و ایجاد ترک‌های ثانویه منجر شود، در حالی که گروهی دیگر تاثیر آن را کمتر ارزیابی می‌کنند. شهبازی افزود: «جریان محدود فعلی زاینده‌رود توان تقویت سفره‌های زیرزمینی را ندارد اما امیدواریم حداقل جریان پایه رودخانه حفظ شود تا بهبود شرایط هیدروژئولوژیکی منطقه را شاهد باشیم.»
پیامدهای خطرناک فرونشست و پیامدهای آن بر شهر اصفهان
مطابق اطلاعات سازمان زمین‌شناسی، نرخ فرونشست در اصفهان به طور میانگین سالانه بین ۱۵ تا ۱۸ سانتی‌متر است. اصفهان تنها شهر ایران است که فرونشست در آن نفوذ کرده و همین عامل سبب افزایش ریسک آسیب‌های زیست‌محیطی و ساختاری به بناهای تاریخی، خطوط انتقال نیرو و ساختمان‌های شهری شده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که ادامه برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی دشت اصفهان و برخوار، در کنار کاهش جریان رودخانه زاینده‌رود، مشکلات متعددی خواهد آفرید و سلامت شهر را به خطر می‌اندازد.
ضرورت همکاری چندجانبه برای حفاظت از میراث و توسعه مدیریت آب
با توجه به اهمیت اصفهان در زمینه میراث فرهنگی با بیش از ۱۹۴۰ اثر ملی و ۱۵ اثر ثبت جهانی، علاوه بر وجود صدها خانه تاریخی و جاذبه‌های گردشگری طبیعی، مذهبی و تفریحی، حفظ این سرمایه‌های ملی امری حیاتی است. دکتر زهرا حسینی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی و گردشگری، در خصوص ضرورت پایش مستمر فرونشست اظهار داشت: «بدون مدیریت صحیح عوامل محیطی و اجرای برنامه‌های حفاظتی تخصصی، خطر نابودی بخش عمده‌ای از هویت تاریخی اصفهان اجتناب‌ناپذیر است. این موضوع مستلزم هم‌افزایی بین سازمان‌های زمین‌شناسی، میراث فرهنگی و مدیریت شهری است تا با بهره‌گیری از دانش علمی و فناوری‌های نوین، راهکارهای عملی حفظ این آثار پیشنهاد و اجرایی شود.»
در همین حال، دکتر کامران ملکی، کارشناس حوزه منابع آب و مدیریت مصرف، تاکید کرد: «فرونشست زمین نه تنها نشانگر یک بحران محیط زیستی بلکه یک زنگ هشدار جدی برای ضرورت بازنگری جدی در سیاست‌های بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی است. مدیریت جامع و پایدار منابع آبی، افزایش بهره‌وری مصرف آب در بخش‌های کشاورزی و شرب، و احیای مجدد جریان‌های طبیعی رودخانه‌ها باید جزء اولویت‌های برنامه‌ریزان و سیاستگذاران قرار گیرد تا از تخریب بیشتر سازه‌های طبیعی و تاریخی جلوگیری شود.»
تنها راهکار مؤثر برای کاهش فرونشست در اصفهان، احیای جریان مستمر زاینده‌رود
مطالعات زمین‌شناسی نشان داده‌اند که تنها راهکار مؤثر برای کاهش فرونشست در اصفهان، احیای جریان مستمر زاینده‌رود و کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی دشت اصفهان-برخوار است. این اقدام به حفظ استحکام سازه‌های تاریخی و همچنین زیرساخت‌های مدنی کمک بزرگ می‌کند و از تهدید امنیت شهری کاسته می‌شود. نقش نهادهای متولی در هماهنگی و همگرایی اقدامات برای پایش مستمر و بهره‌برداری علمی از داده‌های نوین بسیار مهم است. آموزش و مشارکت عمومی نیز در افزایش آگاهی و مشارکت مردم در حفظ منابع آب و میراث فرهنگی اصفهان نقش کلیدی دارند.
در نهایت، اصفهان که به واسطه آثار تاریخی، فرهنگ غنی و طبیعت بکر در کانون توجه گردشگران داخلی و خارجی است، برای حفظ این جایگاه و جلوگیری از مخاطرات ناشی از فرونشست نیازمند همکاری عمیق و حمایتی همه‌جانبه در حوزه‌های تکنیکال، مدیریتی و فرهنگ‌محور است تا این میراث گرانبها برای نسل‌های آینده حفظ شود.
دیدگاهتان را بنویسید