بارورسازی ابرها؛ تهران «نه» می‌گوید، اصفهان «بله»!

دلواپسی برای رود یا نگرانی بابت اخبار

علی رغم پیشینه طولانی کشورمان در زمینه بارورسازی ابرها، ایران هنوز از نظر زیرساخت، سرمایه‌گذاری و مدیریت پروژه فاصله زیادی با کشورهای موفق دارد. به اعتقاد کارشناسان، اگر دولت بتواند بودجه‌ای پایدار، شبکه رصد پیشرفته و همکاری علمی بین‌المللی را فراهم کند، تجربه چند دهه‌ای داخلی می‌تواند به نتایجی مشابه چین و امارات منجر شود.

به گزارش سرویس شهری پایگاه خبری سپاهان خبر چندی پیش در گزارشی در مورد بارورسازی ابرها از زبان رئیس سازمان هواشناسی کشور نوشتیم؛ اولویت تجهیز به رادارهای هواشناسی با مناطقی است که بارش‌های زیاد و سیلابی دارند و اصفهان اکنون در اولویت اول یا دوم قرار ندارد. سحر تاجبخش مسلمان این را نیز گفته بود «از آنجا که وقوع بارش‌های سیل‌آسا در اصفهان کمتر است، این استان در اولویت اول یا دوم تجهیز به رادار هواشناسی قرار ندارد» این جمله رئیس سازمان هواشناسی یعنی امکان رصد و پایش دقیق سامانه‌های بارشی در مقیاس مطلوب برای برنامه‌ریزی بارورسازی در کوتاه‌مدت برای این استان محدودتر خواهد بود و اجرای موثر برنامه‌هایی که نیاز به رصد دقیق و همزمانی عملیات دارند با چالش مواجه می‌شود.

اما حسن ساسانی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگاران ضمن اشاره به وضعیت بحرانی منابع آبی و کسری ۱۰۳ میلیون مترمکعبی سد زاینده‌رود نسبت به سال گذشته اعلام کرد: طرح بارورسازی ابرها در سرشاخه‌های زاینده‌رود با همکاری وزارت نیرو در حال انجام است و به محض فراهم شدن شرایط محیطی از آبان و آذر ماه آغاز خواهد شد تا با تقویت بارش‌ها، منابع آبی این حوضه بهبود یابد.

این درحالی است که مدیر کل مدیریت بحران استانداری اصفهان چندی پیش اجرای این طرح را از وزارت خانه متبوع خواسته و گفته بود، «سازمان توسعه و بهره برداری فناوری‌های نوین آب‌های جوی که زیر نظر وزارت نیرو است و این وزارتخانه برنامه‌ریز و سیاست‌گذار در زمینه بارورسازی ابرها هستند و ما درخواست می‌کنیم هرگونه اقدامی که برای تأمین آب استان امکان پذیر است، باید استفاده شود و هر روشی از جمله بارور سازی ابرها که یک کار علمی و تحقیقاتی است، مورد بررسی و اجرا قرار گیرد».

این ادعا در حالی مطرح می‌شودکه در این رابطه بد نیست نظر برخی کارشناسان را در مورد طرح بارورسازی ابرها در ایران و اصفهان بدانیم.
سال گذشته جهانگیر عابدی کوپایی، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان به خبرگزاری مهر گفت: اگرچه بارورسازی یک روش برای جبران کمبود آب عنوان می‌شود اما راندمان آن در کشور ما در حد ۱۹ درصد است؛ بنابراین با توجه به اینکه هزینه سنگینی دارد خیلی مورد تأیید نیست.

این فرضیه که اگر بارورسازی در یک منطقه انجام شود ۱۰۰ درصد در آن‌جا ریزش باران خواهیم داشت محل اشکال است زیرا امکان دارد بارندگی در محل دیگری رخ دهد.

وی همچنین گفته بود، بارورسازی ابرها در ایران نیاز به پژوهش‌های بیشتر، منابع مالی، تجهیزات پیشرفته، و شرایط مناسب آب و هوایی دارد. همچنین، نتایج این روش همیشه قطعی نبوده و نیاز به ارزیابی دقیق دارد.

بارورسازی ابرها یک بی‌راهه برای احیای زاینده‌رود است

محمد مهدی متین زاده، عضو هیئت علمی گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان نیز سال پیش گفت، در مناطق فریدون شهر استان اصفهان و در سر شاخه‌های رودخانه پلاسجان، در شهرستان سمیرم و در سر شاخه‌های رودخانه ماربر و رودخانه شور و همچنین در ارتفاعات کوهرنگ و در بالادست سد زاینده رود، پتانسیل اجرای این طرح وجود دارد.

اما علی بیت الهی مشاور آب و پیامدهای محیط زیستی فرونشست زمین در این باره گفته‌است که «به هیچ وجه بارورسازی ابر روش مطمئنی نیست به این دلیل کارشناسی که اولاً باید ابری در آسمان باشد که بارور شده باشد درحالی که اساساً مشکل این است که چنین ابری وجود ندارد. دوم اینکه روش، روشی آلاینده است و راهکاری نیست که برای یک محدوده و مسیر آبی مثل زاینده‌رود نقش داشته باشد».
همه این موارد در حالی است که به‌دلیل محدودیت اثرگذاری، کمبود تجهیزات راداری مدرن، تخصیص ناقص بودجه و… این طرح نتوانسته به مقیاس ملی و پایدار برسد.

بارور سازی ابرها در ایران و دیگر کشورها‌

این گفت‌و گو ها مجالی شد تا نگاهی بیندازیم به پیشینه بارور سازی ابرها در ایران و دیگر کشورها‌. نخستین تلاش‌های ایران برای بارورسازی ابرها به سال‌های ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ بازمی‌گردد، زمانی که با همکاری شرکت‌های خارجی، عملیات در اطراف سد کرج و جاجرود انجام شد. در دهه ۱۳۶۰، پروژه‌هایی با استفاده از ژنراتورهای زمینی در ارتفاعات شیرکوه یزد دنبال شد و از سال ۱۳۷۷ با تأسیس مرکز ملی تحقیقات و مطالعات بارورسازی ابرها، فعالیت‌ها شکل سازمان‌یافته‌تری یافت.

خبرگزاری حیات نوشت «سال‌های بعد، عملیات در استان‌های گیلان، مازندران، اردبیل، تهران و چند استان دیگر اجرا شد. گزارش دانشگاه تهران از پروژه سال ۱۳۹۳ حاکی است که بارش‌ها در مناطق هدف حدود ۳۳ درصد افزایش یافته و معادل ۲.۱ میلیارد مترمکعب آب اضافی ذخیره شده است. با این حال، به دلیل محدودیت اثرگذاری (یک تا سه ساعت)، کمبود تجهیزات راداری مدرن، تخصیص ناقص بودجه (گاهی کمتر از ۱۰ درصد مصوب) و توقف‌های مکرر، این طرح نتوانسته به مقیاس ملی و پایدار برسد. در دو سال اخیر، بیشتر فعالیت‌ها متوقف شد و تنها در پاییز ۱۴۰۳ عملیات محدودی در مناطق ساوه و شازند با نصب ژنراتورهای زمینی انجام گرفت. کارشناسان می‌گویند نبود شبکه رصد ابرها باعث شده بسیاری از عملیات‌ها «کور» انجام شود و نتایج دقیق قابل‌سنجش نباشد».

چین و امارات از کشورهای موفق در اجرای طرح بارورسازی ابرها

گفته می شود کشور چین از دهه ۱۹۵۰ به این حوزه وارد شد و از اواخر دهه ۱۹۹۰ شبکه‌ای ملی برای مدیریت آب‌وهوای مصنوعی ایجاد کرد. این کشور اکنون سالانه حدود ۵۵ میلیارد مترمکعب بارش اضافی تولید می‌کند و برای رویدادهایی مانند المپیک ۲۰۰۸ حتی باران را کنترل کرده است و با استفاده از روش های مثل ، هواپیماهای تخصصی، توپ‌های زمینی پرتاب یدید نقره، پهپاد و فناوری لیزر توانسته بارش را در این کشور افزایش دهد.

یک کارشناس می گوید «امارات متحده عربی نیز از اوایل دهه ۲۰۰۰ وارد این حوزه شد و امروز از پیشرفته‌ترین روش‌ها مانند پهپادهای پالس الکتریکی برای تحریک بارش استفاده می‌کند. این کشور با تخصیص بودجه بیش از ۱۵ میلیون دلار سالانه و همکاری های بین المللی و انجام پروژه‌های مشترک با دانشگاه‌های معتبر خارجی و تجهیز زیرساخت از جمله پوشش کامل راداری و ناوگان هواپیماهای اختصاصی اقداماتی در جهت افزایش بارش ۲۰ تا ۳۰ درصد انجام داده و توانسته بیشترین میزان بارش را در سال ۲۰۲۲ به ثبت برساند».

به گفته مهران عباسی بررسی عملکرد کشورهای موفق در حوزه مدیریت شرایط جوی نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری پایدار و بلندمدت همراه با تخصیص بودجه ثابت و چندبرابری نسبت به ایران، زیرساخت‌های پیشرفته راداری و سامانه‌های پایش دقیق از نوع، ارتفاع و دمای ابرها پیش از انجام عملیات، نقش کلیدی در پیشرفت آنها داشته است.

وی افزود : این کشورها با یکپارچگی سازمانی و وجود نهاد واحد و مقتدر برای هماهنگی فعالیت‌ها در سطح ملی، توانسته‌اند کارایی و سرعت تصمیم‌گیری را به حداکثر برسانند. همچنین به‌کارگیری فناوری‌های نوآورانه مانند پهپادها، لیزر و سیستم‌های هوشمند در کنار روش‌های سنتی، توان عملیاتی آنها را افزایش داده است.

از دیگر عوامل مهم به گفته این کارشناس استمرار فعالیت‌ها حتی در سال‌های پرچالش بدون وقفه طولانی بوده که موجب حفظ و انتقال تجربه عملیاتی در این کشورها شده است. کارشناسان معتقدند مجموعه این اقدامات، این کشورها را به جایگاهی برتر در مدیریت شرایط جوی رسانده است.