طلوع امید در دل کویر تشنه
در آستانه مدرن سازی و خیابان کشی های متعدد، یکی از اولین «فلکه ها» یا میدان های شهری اصفهان، دروازه دولت یا میدان امام حسین کنونی بود. به ویژه بعد از ساخته شدن عمارت شهرداری در ضلع شرقی این میدان، در دهه ۲۰ شمسی، اهمیت و مرکزیت آن دو چندان شد. اما نام دروازه دولت از کجا بر این میدان گذاشته شد؟ باید به گذشته های دور سفر کنیم. زمانی که شهرها دارای دیوار و دروازه های متعدد بوده است. دیوارهایی که معمولاً از خشت و گِل درست می شد و نقش مهمی در دفاع از شهر در برابر تهاجمات مکرر را بازی کرد. دیوار تاریخی اصفهان یکی از مستحکم ترین باروهای شهری ایران بود که شوربختانه آثار بازمانده از آن طی قرن اخیر به طور کامل از بین رفت.
به گزارش سرویس میراث و گردشگری پایگاه خبری سپاهان خبر باروی تاریخی شهر اصفهان در تاریخ ۴۲۹ق توسط علاالدوله کاکویه یکی از آخرین حکمرانان دیلمی ایران ساخته شد و تا قرن ها، حافظ جان و مال اصفهانی ها بود. این دیوار در شمال از دروازه طوقچی(میدان قدس) شروع می شد و در امتداد خیابان سروش و خیابان گلزار به قلعه دفاعی اصفهان یعنی قلعه طَبرَک می رسیده. از آنجا در راستای جنوبی، از خیابان فرشادی کنونی و دروازه حسن آباد به امتداد خیابان چهارباغ در غرب می رسید و به صورت پیچ در پیچ از میان محله سنبلستان کنونی به دروازه طوقچی منتهی می شد. در امتداد این دیوار تاریخی دروازه های متعددی در چهارجهت جغرافیایی قرار داشته است.
دروازه دولت، یکی از دروازه های غربی این دیوار بوده است. بنابراین می توان حد غربی شهری اصفهان را از محل استقرار این دروازه تا پیش از دوره صفوی حدس زد. اما هنگامی که اصفهان توسط شاه عباس صفوی در حدود سال ۱۰۰۶ق به عنوان پایتخت انتخاب شد، شهر شروع به گسترش در سمت غرب و جنوب کرد و خیلی زود دیوار و دروازه های اصفهان در میان تراکم خانه های مسکونی و باغ ها از نظرها پنهان شد. اما شاه عباس با هوشمندی، دولتخانه یا مکان استقرار دولت، حرمسرا، وزارتخانه ها و انبارها و کارگاه های پرتعداد سلطنتی را چسبیده به دیوار غربی شهر انتخاب کرد. بنابراین دروازه غربی اصفهان تبدیل به دروازه ورودی دولتخانه یا شهرک ممنوعه صفوی شد و به دروازه دولت مشهور گردید.
اسکندربیک ترکمان منشی شاه عباس هنگامی که از ماجرای ساخته شدن چهارباغ صحبت می کند به این دروازه نیز اشاره کرده است:«ایام بهار عمارات عالی در(باغ)نقش جهان طرح انداخته معماران و مهندسان در اتمام آن می‌کوشیدند و از دروب شهر یک دروازه در حریم باغ نقش جهان واقع و به درب دولت (دروازه دولت فعلی) موسوم است، از آنجا تا کنار زاینده رود خیابانی احداث فرموده چهارباغی در هر دو طرف خیابان و عمارات عالیه در درگاه هرباغ طرح انداختند».
ژان شاردن سفرنامه نویس دوره صفوی داستان عجیبی از باورهای خرافی مردم قدیم روایت کرده. او نوشته هنگامی که بیماری های همه گیر نظیر طاعون، تعداد زیادی از اهالی شهر را قتل عام می کرد. مردم ناچار جنازه ها را به سوی قبرستان های حاشیه شهر منتقل می کردند. دروازه ای که این تعداد از جنازه را از آن خارج می ساختند معمولاً در نظر مردم شوم و نحس می نمود. بنابراین انرا مسدود ساخته و دروازه دیگری در نزدیکی آن می ساختند. شاردن نوشته:« دروازه دولت به جای دروازه دیگری که کاملا نزدیک آن بوده، و دروازه مرگ نامیده می شده ساخته شده است…در دویست سال پیش از این زمان، بیماری خطرمند طاعون در اصفهان شیوع تمام یافت، و تلفات بسیار به بار آورد. این بیماری از ناحیه گندمان واقع در ده فرسنگی شمال پایتخت، و از راه دروازه مرگ به داخل اصفهان نفوذ یافت.
از این رو بنابر معتقدات خرافی آن را مسدود ساختند…شاه عباس بزرگ پایتخت را … از قزوین به اصفهان انتقال داد، و این کوی را برای سکونت خویش برگزید، دروازه مرگ را ناگشوده گذاشت، و جای آن دروازه دولت را در مدخل خیابان زیبای اصفهان … بر پا داشت.» دروازه دولت در چهارصد سال پیش، حرمسرای صفوی را به خیابان چهارباغ متصل می کرده و طبیعتاً تردد از آن منحصر به خاندان سلطنتی بوده است. اما در دوره پهلوی اول، همراه با موج نوسازی و خیابان کشی، دروازه های قدیم اصفهان یکی پس از دیگری تخریب شد و جای خود را به گذرها و خیابان های آسفالته داد. دروازه دولت نیز اگرچه از میان رفت اما نامش بر میدان تازه سازی که در این محدوده ساخته شد باقی ماند. از سال ۱۳۱۵ شمسی، میدان دروازه دولت کم کم شکل گرفت و هنگامی که در حدود سال ۱۳۲۸ش عمارت شهرداری در ضلع شرقی آن خودنمایی کرد، بعنوان مرکز اصفهان مدرن به کانون اصلی ترددهای شهری بدل شد.
اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۴ این میدان صاحب حوض و فواره و فضای سبز زیبایی شد و به دلیل نزدیکی به میدان نقش جهان و خیابان چهارباغ به عنوان یکی از حلقه های گردشگری شهر اصفهان نیز معنای دیگری یافت. اگرچه ساخته شدن ارگ جهان نما، عرصه تاریخی دروازه دولت را مخدوش کرد اما این میدان هنوز هم ارزش و اعتبار تاریخی و شهری خود را نزد اصفهانی ها حفظ کرده است.
دیدگاهتان را بنویسید