نیاز امروز ایران و بازخوانی میراث سهروردی

جستجوی حکیم به جای مدیر!

در پیچیدگی‌های جهان امروز، که با سرعت سرسام‌آور تکنولوژی و تحولات اجتماعی همراه است، سخن از «حکمت» و «حکیم» شاید کمی ناآشنا به نظر برسد. اما حقیقت آن است که هرچه بیشتر در مسیر توسعه پیش می‌رویم، خلأ اندیشه عمیق و نگاه جامع، بیش از پیش خود را نمایان می‌سازد.

به گزارش پایگاه خبری سپاهان خبر; در این میان، ندای برخی از بزرگان و متفکران، همچون استاندار اصفهان، مبنی بر نیاز مبرم کشور به «حکیم» به جای صرفاً «مدیر»، افق‌های تازه‌ای را پیش روی ما می‌گشاید. این دیدگاه، نه تنها یک نیاز مدیریتی، بلکه یک ضرورت فرهنگی و تمدنی است که ریشه در ژرفای تاریخ و اندیشه ایران‌زمین دارد. همایش «سهروردی و ایران امروز» در اصفهان، فرصتی مغتنم بود تا در پرتو اندیشه‌های شیخ اشراق، به بازخوانی این مفهوم بنیادین بپردازیم.

اصفهان، مهد حکمت و تجلی‌گاه اندیشه سهروردی

استاندار اصفهان، مهدی جمالی‌نژاد، در این همایش، با تأکید بر جایگاه تمدنی، حکمی و فکری شهر اصفهان، به تحلیل اندیشه‌های سیاسی و فلسفی شیخ اشراق پرداخت. وی ضرورت بازاندیشی در آراء متفکرانی چون سهروردی را بیش از هر زمان دیگری احساس کرد.

جمالی‌نژاد با نگاهی تاریخی به زندگی و اندیشه‌های شیخ اشراق اشاره داشت که سهروردی، گرچه تحصیلات مقدماتی خود را در مراغه گذراند، اما بعدها به اصفهان آمد و در این شهر بود که اندیشه‌اش را گسترش داد. آشنایی با عرفان و تصوف و سفرهای متعدد، او را به «حکمت نوری» رهنمون ساخت و به حکیمی فرزانه در روزگار خود بدل کرد. سهروردی نه تنها یک فیلسوف، بلکه یک نظریه‌پرداز سیاسی برجسته نیز بود.

حاکمیت حکیم: از افلاطون تا شیخ اشراق

در ادامه سخنان استاندار، مقایسه‌ای دقیق میان سهروردی و افلاطون صورت گرفت. همان‌گونه که افلاطون نظریه «حکومت فیلسوف‌محور» را مطرح ساخت، سهروردی نیز بر حاکمیت «حکیم داناتر از دیگران» تأکید داشت. از نگاه او، جامعه باید توسط فردی رهبری شود که به فیض الهی متصل است؛ کسی که مردم، کرامت او را بشناسند، درک کنند و از او فرمان ببرند. این دیدگاه، اهمیت رهبری مبتنی بر بصیرت و حکمت الهی را برجسته می‌سازد و تفاوتی آشکار با نگاه صرفاً مدیریتی به حکمرانی دارد.

احیای حکمت ایرانی: سهم بی‌بدیل سهروردی

جمالی‌نژاد به نگاه متفاوت سهروردی به فلسفه نیز اشاره کرد و گفت: سهروردی، فلسفه را نه از یونان، بلکه از ایران می‌داند و بزرگترین ویژگی او را احیای حکمت ایرانی برشمرد. او فلسفه‌ای بنا نهاد که تلفیقی عمیق از عقل، عرفان و وحی بود؛ برخلاف ارسطو که از مقولات و موجودات آغاز می‌کرد، سهروردی از عوالم نوری شروع کرد. این رویکرد، نه تنها نشان‌دهنده اصالت و عمق اندیشه سهروردی است، بلکه پیوندی ناگسستنی میان فلسفه و ریشه‌های تمدنی ایران برقرار می‌سازد.

ریشه‌های شیعی حکمرانی: از سهروردی تا دولت صفوی

ارتباط نظریه‌های سهروردی با تحول حکمرانی در تاریخ ایران، نکته دیگری بود که استاندار اصفهان بر آن تأکید داشت. وی اظهار داشت که بدون شناخت نظریه سیاسی شیعه، نمی‌توان عمق آن را درک کرد. از دل همین اندیشه‌ها بود که در اصفهان، نخستین دولت شیعی پایه‌گذاری شد. از میرداماد و ملاصدرا تا شیخ بهایی و شیخ کرکی، همگی بر این شالوده فکری کار کردند و به غنای آن افزودند. این ارتباط تاریخی، نشان‌دهنده تأثیرگذاری عمیق اندیشه‌های حکمی در شکل‌گیری ساختارهای سیاسی و اجتماعی ایران است.

نیاز امروز: از مدیر به حکیم، از سیاست به حکمت

استاندار اصفهان سپس به نیاز امروز جامعه اشاره کرد و گفت: «به باور من، امروز کشور ما در بسیاری از جاها به مدیر نیاز ندارد؛ به حکیم نیاز دارد. به شهردار یا استاندار نیاز ندارد، به حکمت و تفکر نیاز دارد.» این جمله، چکیده‌ای از دیدگاه کلان وی مبنی بر لزوم تغییر پارادایم از مدیریت صرف به رهبری حکیمانه است. بازخوانی آراء متفکرانی چون سهروردی، راهی برای رفع خلأ گفتمان سیاسی و اداری در نسل امروز است و می‌تواند مسیر روشنی برای آینده بگشاید.

سهروردی، احیاگر هویت ایرانی در بستر حکمت

رییس بنیاد نخبگان استان اصفهان، ساره گلی، نیز در این همایش با اشاره به جایگاه جهانی شیخ اشراق، اظهار داشت: سهروردی جان حکمت ایرانی را زنده کرد و نور اندیشه‌اش قرن‌هاست راه جویندگان حقیقت را روشن کرده است. وی افزود: اندیشه سهروردی، پیوندی روشن میان حکمت و هویت ایرانی برقرار کرد و همین او را به یکی از مفاخر ماندگار جهان تبدیل ساخت.

گلی تأکید کرد که سهروردی در سخن گفتن از هویت ایرانی در دل حکمت و فلسفه صراحت و شجاعت داشت و در آثارش، مفاهیم و اسطوره‌های ایرانی را زنده کرد و بازگشتی باشکوه به ریشه‌های فرهنگی این سرزمین داشت. این نشان می‌دهد که ایران تنها سرزمین شعر و دلاوری نیست، بلکه خاستگاه حکمت، تفکر و فلسفه‌ای جهانی است.

نور حکمت: تأثیر جهانی شیخ اشراق

گلی با اشاره به تأثیر جهانی اندیشه‌های سهروردی تصریح کرد: شیخ شهاب‌الدین سهروردی، ملقب به شیخ اشراق و شهید حکمت، انسانی والا بود که ریشه در خاک ایران‌زمین داشت و نوری در آسمان علم گشت. نور حکمت او، نه‌تنها در ایران بلکه در سراسر جهان، اندیشه‌ورزان و حقیقت‌جویان را روشن کرده است. سهروردی فراتر از یک فیلسوف، حامل و احیاگر روح حکمت ایرانی بود که شهامت جست‌وجوی حقیقت را در دل رهروانش برافروخت و تأثیری ماندگار بر جریان‌های فکری پس از خود گذاشت.

اگر می‌ماند: دگرگونی جهان با اندیشه‌های سهروردی

غلامحسین ابراهیمی دینانی، استاد برجسته فلسفه اسلامی، در ارتباط تلفنی با همایش «سهروردی و ایران امروز» تأکید کرد: «اگر سهروردی بیش از ۳۳ سال عمر می‌کرد، آثار و اندیشه‌های او می‌توانست فلسفه و حتی مسیر فکری جهان را دگرگون کند.» وی با اشاره به جایگاه بی‌مانند سهروردی در حکمت ایرانی و اسلامی، او را فیلسوفی استثنایی و شهید راه نور دانست که اگر بیشتر می‌زیست، دنیای تفکر را متحول می‌کرد. ابراهیمی دینانی افزود: سهروردی یگانه فیلسوفی است که فلسفه را تنها از یونان نمی‌داند.

او معتقد است پیش از یونانیان، در ایران فلسفه‌ای با عنوان حکمت خسروانی وجود داشته است و حتی افلاطون برای آموختن فلسفه به ایران آمده بود. این نگاه، سهم ایران را در تکوین فلسفه جهانی برجسته می‌سازد.

حکمت‌الاشراق: جوهره اندیشه نوری سهروردی

ابراهیمی دینانی ادامه داد: سهروردی تنها فیلسوفی است که نام حکمت خود را «حکمت‌الاشراق» گذاشت. این عنوان پرمعنا، نشان‌دهنده ذوق و نورمحوری در تفکر اوست و تفاوت او با فیلسوفانی چون ابن‌سینا و ملاصدرا، در همین جهان‌بینی خاص نوری است. وی افزود: همه آثار سهروردی به فارسی نوشته شده‌اند، جز حکمت‌الاشراق که به زبان عربی است، ولی سال‌هاست ترجمه فارسی آن نیز در دسترس است.

ابراهیمی دینانی در پایان، به آشنایی خود با اندیشه‌های سهروردی اشاره کرد و گفت که اولین بار با دیدن کتابی از سهروردی، مجذوب اندیشه‌های او شد و همین انگیزه نگارش کتاب مفصل خود با عنوان «شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی» را فراهم آورد. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (۵۴۹ق-۵۸۷ق)، معروف به شیخ اشراق، از فیلسوفان نامدار مسلمان دوره سلجوقی و مؤسس فلسفه اشراق است که مهمترین کتاب وی، حکمه الاشراق است و میراثی گران‌بها از اندیشه را برای جهان به یادگار گذاشته است.