تحقق رویای هوای پاک
بلوار آیینه خانه یکی از نقاط زیبا و دلپذیر شهر اصفهان است که اگر زنده رود زنده بود قطعاً تبدیل به یکی از زیباترین بلوارهای ایران و جهان می شد. نام آیینه خانه یادگار فراموش شده یک شهرک سلطنتی از دوران صفوی است. شهرک سعادت آباد که یک باغشهر بود و دولتخانه جدید شاه عباس دوم بر لب رودخانه. شهرک سعادت آباد درحدود سال ۱۰۶۰قمری در محدوده پل خواجو و پل چوبی بنا شد. پیش از ساخت این شهرک، عده ای از زرتشتیان اصفهان در این منطقه که گبرآباد نامیده می شده ساکن بوده اند. با اغاز طرح ساخت سعادت آباد، زرتشتیان به جنوب جلفا یعنی محدوده امروزی خیابان حسین آباد کوچانده می شوند. بدین ترتیب باغشهری بزرگ در شمال و جنوب رودخانه تاسیس می شود و پل چوبی برای ارتباط بین دو ساحل بنا می گردد.
پلی که در ابتدا از چوب بود و در دوره های بعدی آجری شد. پل خواجو هم که هم سد بود و هم پل، با بستن دهانه هایش، دریاچه ای در مقابل عمارات سلطنتی ایجاد می کرد. ژان شاردن سفرنامه نویس عصر صفوی که تقریباً همه کاخ های سلطنتی صفویان را از نزدیک دیده، اجازه ورود به این منطقه را پیدا نکرده است:«… من هرگز نتوانستم نقاش خود را برای پرداختن تصویر این بنا به داخل آن بفرستم زیرا هر بار به آن جا می رفتم به بهانه این که انجمنی در آن مکان بر پاست مانع ورود ما می شدند». بدین ترتیب دولتخانه سعادت آباد که باغشهری شامل کاخ های متعدد نظیر هفت دست، آیینه خانه، نمکدان و مهتابی دوری و همچنین بازار و حمام و کاخ های بزرگان دربار صفوی می شد در ساحل دو سوی رودخانه تاسیس گردید.
شاردن از تفریحات شاه عباس دوم در این مجموعه صحبت کرده:«… چون به تماشای آتشبازی شوق بسیار داشت دستور می داد وسایل آتشبازی را در آن سوی دریاچه بر پا دارند، و نیز با فوران فواره ها و آبشارها که گرداگرد همه تالارها را فرا گرفته بود بر جلوه و رونق آنها بیفزایند؛ و خود به دیدن این مناظر و شگفتیها به نشاط درمی آمد». یکی از کاخ های این مجموعه که بعنوان تالار پذیرایی و برگزاری مهمانی های باشکوه در ساحل زنده رود قرار داشته، کاخی است که بعداً نام آیینه خانه را بر آن گذاشتند. زیرا که سراسر پیکره آن با آیینه های ونیزی و شاید فرانسوی مزین شده بود.
آیینه خانه با رودخانه فاصله زیادی نداشت و با بستن دهانه های پل خواجو، آب تا نزدیکی پله های آن بالا می آمد. این کاخ بسیار شبیه چهلستون بود و اینکه قبل از چهلستون بنا شده بوده یا بعد از آن هنوز جای پرسش و پژوهش دارد. ارنست هولتسر در دوره قاجار این کاخ را قبل از تخریبش دیده:« این کاخ کهن، شباهت زیادی به کاخ چهل ستون دارد….یک تالار بزرگ و چند اتاق کوچک دارد.تالار و دیوارهای نزدیک سرسرا آینه کاری، طلاکاری و نقاشی شده است. صفحه های مرمری منقش آن به همان سبک چهل ستون نقاشی شده». اوژن فلاندن همراه با هیات سفارت فرانسه با محمد شاه قاجار در سعادت آباد دیدار کردند. پیش از این دیدار، از آنها در کاخ آیینه خانه پذیرایی شده است:«در عمارتی که مجاور قصر شاه(هفت دست) و آیینه خانه نامیده می شود ما را پیاده کردند.
در اینجا وزیر امور خارجه میرزا علی جوان ۲۲ ساله که فرانسه را به خوبی صحبت می کرد از ما پذیرایی شایان نمود…. قریب نیم ساعت در قصر آیینه خانه استراحت کردیم و پی در پی چای و قلیان و قهوه اعلی آورد و برد شد». ظل السطان حاکم اصفهان در عصر ناصرالدین شاه تا مدتها به تقلید از شاهان صفوی جشن های زیادی در محدوده سعادت آباد برگزار می کرد. میرزا حسین خان تحویلدار گزارش یکی از این جشن ها را درتاریخ جمادی الاول سال ۱۲۹۴ق ثبت کرده است. پیش از آن ظل السلطان پل های چوبی و خواجو را مرمت کرده بود:«هفت روز و هفت شب عمارات هفت دست و آینه خانه را آیین و تزیین نمودند و سراپرده ها و پوش ها و خیام زیاد در باغ سعادت آباد برپا و کل کناره های رودخانه و میان آب و روی عمارات و متن باغ را چراغان غریب و آتش بازی عجیب کردند».
اما چیزی نگذشت که ظل السطان به دلیل قدرت و نفوذ زیادش مورد غضب ناصرالدین شاه واقع شد و در سال ۱۳۰۵ق از حکمرانی همه شهرهایی که پیش از آن در اختیار داشت به جز اصفهان عزل شد. از این لحظه به بعد، ظل السطان با اصفهان مانند یک دشمن اشغال گر برخورد کرد. به ویژه اینکه به دلیل وضعیت بد اقتصادی دولت قاجار، فرمان خالصه فروشی یعنی واگذاری زمین های دولتی به اشخاص حقیقی نیز صادر شد. این فرمان دستاویزی شد برای تخریب بناهای صفوی که اکثراً جزو املاک دولتی محسوب می شدند. مجموعه سعادت آباد با کاخ های باشکوهش قربانی این سیاست بی خردانه گردید.
کاخ آیینه خانه در سال ۱۳۱۹ هجری قمری به نزدیکان ظل السطان واگذار شد و از بین رفت. امروزه جز یک پارک کم عرض به نام آیینه خانه که آرامش آنرا صدای خودروهای شهری پی در پی می شکند چیزی از آن همه زیبایی و شکوه باقی نمانده است.
دیدگاهتان را بنویسید