معدن‌ها آفت جان‌ها می‌شوند

بررسی وضعیت معادن و تأثیر مخرب آن‌ها بر زیست بوم

استان اصفهان، به‌ویژه مناطق کوهستانی و بکر اطراف شهرهایی مانند علویجه، طی یک دهه اخیر به یکی از کانون‌های اصلی استخراج معادن سنگ و شن و ماسه در کشور تبدیل شده است. این روند اگرچه در ظاهر به توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی منجر شده، اما پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی جبران‌ناپذیری برای منطقه به همراه داشته است. اعتراضات مردمی، هشدار کارشناسان و تجربه‌های تلخ سال‌های گذشته، همگی نشان می‌دهد که فعالیت بی‌ضابطه معادن، تهدیدی جدی برای آینده طبیعت و معیشت مردم اصفهان است.

تخریب پوشش گیاهی و مراتع؛ تهدیدی برای تنوع زیستی

به گزارش سپاهان خبر; فعالیت معادن در اصفهان، به ویژه در منطقه علویجه، موجب تخریب گسترده پوشش گیاهی و مراتع شده است. این مناطق که زیستگاه گونه‌های گیاهی دارویی و مراتع دام‌ها بودند، اکنون با فرسایش خاک، کاهش تنوع زیستی و کاهش ظرفیت احیای طبیعی روبه‌رو هستند. از دست رفتن این منابع طبیعی نه تنها به محیط زیست آسیب می‌زند، بلکه معیشت جوامع محلی را نیز به خطر می‌اندازد.

موج اعتراضات مردمی؛ صدای طبیعت و مردم

اعتراضات مردم علویجه به فعالیت معادن، سابقه‌ای دست‌کم چهار ساله دارد. در سال ۱۴۰۰، با صدور مجوز جدید برای کشف و استخراج معدن در شمال علویجه، موجی از مخالفت‌های مردمی شکل گرفت. مردم با تشکیل زنجیره انسانی، کارزارهای اینترنتی و بیانیه‌های اعتراضی، خواستار توقف یا بازنگری در فعالیت معادن شدند. محور اصلی اعتراضات، بهره‌مند نشدن مردم منطقه از منافع اقتصادی معادن و آسیب‌های گسترده زیست‌محیطی بود.

در سال‌های اخیر، این اعتراضات نه تنها فروکش نکرده، بلکه با گسترش دامنه فعالیت معادن و ورود بهره‌برداران غیربومی شدت یافته است. مردم می‌گویند سود حاصل از استخراج سنگ‌ها به توسعه زیرساخت‌های محلی یا بهبود معیشت ساکنان منجر نشده و حتی آرامش و سلامت شهروندان را نیز به خطر انداخته است.

ضعف‌های ساختاری در مدیریت معادن

مرجان شاکری، مدیرکل حفاظت محیط زیست اصفهان، با اشاره به خلأ قانونی در صدور مجوز معادن خارج از مناطق حفاظت‌شده، تأکید کرد: «بسیاری از معادن پیش از ثبت منطقه به عنوان منطقه حفاظت‌شده، مجوز گرفته‌اند و اکنون سازمان محیط زیست عملاً ابزار کافی برای نظارت و توقف فعالیت آن‌ها را ندارد. این یک ضعف ساختاری است که باید اصلاح شود.  ایرج حشمتی، مدیرکل پیشین محیط زیست استان اصفهان، نیز هشدار داد: «تعدد معادن و نبود الزامات محیط‌زیستی کافی، باعث شده تا بسیاری از مناطق کوهستانی اصفهان به سرعت تخریب شوند و قانون‌گذار باید ورود جدی‌تری داشته باشد.

بازسازی طبیعت پس از تخریب معدن؛ چالشی بزرگ

دکتر محمدرضا صادقی، استاد محیط زیست دانشگاه اصفهان، می‌گوید: «توسعه معادن بدون ارزیابی دقیق زیست‌محیطی و مشارکت جامعه محلی، می‌تواند برای همیشه منابع آب و خاک منطقه را نابود کند. در بسیاری از مناطق اصفهان، بازسازی طبیعت پس از تخریب معدن عملاً غیرممکن است.   دکتر نسرین موسوی، کارشناس توسعه پایدار، معتقد است: اگر توسعه معادن بدون توجه به ظرفیت‌های بومی و مشارکت مردم محلی پیش برود، نه تنها محیط زیست بلکه اقتصاد و فرهنگ منطقه نیز آسیب می‌بیند. گردشگری طبیعی و کشاورزی بوم‌گردی می‌تواند جایگزینی پایدار برای معادن باشد.

تعادلی میان توسعه اقتصادی و حفاظت از محیط زیست

حسین اکبری، معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان، تصریح کرد: اگرچه ممکن است فعالیت معدن از دید برخی افراد، به‌ویژه در مناطق محلی، سودآور باشد، اما اثرات آن بر آب، خاک، هوا و زیست‌بوم اطراف را نمی‌توان نادیده گرفت.   او افزود: باید تلاش کنیم تعادلی میان توسعه اقتصادی و حفاظت از محیط زیست برقرار کنیم و جبران خسارات به منابع طبیعی را به‌عنوان یک اولویت جدی در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای در نظر بگیریم.

اهمیت رعایت اصول توسعه پایدار در معادن

مطالعات جهانی نشان می‌دهد که توسعه پایدار معادن، نیازمند ارزیابی‌های جامع زیست‌محیطی، مشارکت فعال جامعه محلی و رعایت استانداردهای بین‌المللی است (منبع: گزارش سازمان ملل متحد، ۲۰۲۱). اجرای چنین رویکردی می‌تواند از تخریب بی‌رویه منابع طبیعی جلوگیری کرده و به حفظ تنوع زیستی و سلامت جوامع محلی کمک کند.

 راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت بهتر معادن در اصفهان

 تقویت قوانین و مقررات محیط زیستی: اصلاح و به‌روزرسانی قوانین صدور مجوز معادن و افزایش نظارت بر اجرای آن‌ها.

• مشارکت جامعه محلی : ایجاد سازوکارهای مشارکتی برای دخالت مردم در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با معادن.
• توسعه جایگزین‌های اقتصادی پایدار : حمایت از گردشگری طبیعی، کشاورزی بوم‌گردی و صنایع دستی به‌عنوان منابع درآمد جایگزین.

آموزش و آگاهی‌بخشی : افزایش سطح آگاهی مردم و مسئولان درباره پیامدهای زیست‌محیطی معادن و اهمیت حفاظت از منابع طبیعی.

بازسازی و احیای مناطق تخریب‌شده : اجرای پروژه‌های بازسازی زیست‌محیطی با استفاده از فناوری‌های نوین و همکاری سازمان‌های تخصصی.

• فعالیت معادن، علی‌رغم مزایای اقتصادی، پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی دارد

فعالیت معادن در استان اصفهان، علی‌رغم مزایای اقتصادی، پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی جدی به همراه دارد که می‌تواند سلامت طبیعت و معیشت مردم را به خطر اندازد. برای حفظ تعادل میان توسعه اقتصادی و حفاظت از محیط زیست، نیازمند رویکردی جامع، پایدار و مشارکتی هستیم. تنها در این صورت است که می‌توانیم آینده‌ای سالم و پایدار برای نسل‌های آینده رقم بزنیم.

با توجه به اهمیت حفظ منابع طبیعی و زیست‌بوم، توجه ویژه به مدیریت صحیح معادن و مشارکت فعال جامعه محلی ضروری است تا اصفهان، این استان تاریخی و زیبا، همچنان به عنوان نمادی از طبیعت بکر و فرهنگ غنی باقی بماند.